0Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ
Ο συγγραφέας Αύγουστος Κορτώ, ψευδώνυμο τού Πέτρου Χατζόπουλου, έχει ένα μεγάλο πάθος και μία μεγάλη εμμονή: τη μουσική. Πριν από εννέα χρόνια στον «Στοιχειωμένο», πίσω από ένα μοναχικό άντρα κρυβόταν ο Αυστριακός συνθέτης Φραντς Σούμπερτ.
Τώρα, στο τελευταίο του βιβλίο, στο μυθιστόρημα «Δεκαέξι» («Καστανιώτης») φωτογραφίζεται ο Ρώσος, πολωνικής καταγωγής, συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975). Η ζωή του σημαδεύτηκε από την αντιφατική σχέση του με το σοβιετικό καθεστώς και ιδιαίτερα με τον Ιωσήφ Στάλιν.
Το μυθιστόρημα, για το οποίο ο Αύγουστος Κορτώ δεν κρύβει ότι είναι το πιο φιλόδοξό του και αυτό που πίστεψε περισσότερο, ανοίγει με τον θάνατο του Στάλιν, στις 6 Μαρτίου 1953. Λίγες ώρες μετά την αναγγελία του θανάτου του Σοβιετικού ηγέτη, θα αυτοκτονήσει ο δημοφιλής συνθέτης Πιοτρ Ραμπίνοβιτς. Στα κατάλοιπά του θα βρεθεί το κύκνειο άσμα του, το «Δεκαέξι». Πρόκειται για μία συμφωνία, η οποία διαδίδεται μέσω παράνομων ηχογραφήσεων και γίνεται το όπλο για τους αντιφρονούντες. Για να μη μεγαλώσει το κακό, θα παρέμβουν η Κα Γκε Μπε και το Πολίτμπιρο και θα αναθέσουν στον στενό συνεργάτη και προστατευόμενο του Ραμπίνοβιτς, Αλεξέι Σαμοϊλένκο, να εξακριβώσει γιατί αυτή η μουσική λειτουργεί αντικαθεστωτικά. Η αναζήτηση θα λάβει τον χαρακτήρα μιας επιστροφής στο παρελθόν του μέντορά του, που έχει σφραγιστεί από ανομολόγητα, γι' αυτό τυραννικά πάθη.
«Εδώ και μία δεκαετία κυοφορούσα το μυθιστόρημα», μας λέει ο Αύγουστος Κορτώ. «Δεν μπορώ να κρύψω ότι ήθελα να γράψω ένα μεγάλο βιβλίο γύρω από ένα σημαντικό θέμα». Ο τρόπος που το συνέλαβε, όπως εξηγεί, χαρακτηρίζεται από «γρίφους και στοιχεία αστυνομικού μυθιστορήματος. Σ' όλο το έργο επανέρχεται συμβολικά ο αριθμός δεκαέξι. Οταν, π.χ., δολοφονείται η μητέρα του Ραμπίνοβιτς, με την κήρυξη της Επανάστασης του 1917, αυτός είναι δεκαέξι ετών. «Μπορώ να πω με σιγουριά ότι είναι το πιο αυτοβιογραφικό και αυτοαναφορικό μου έργο». Ο συνθέτης, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται το «Δεκαέξι», είναι «ανηδονικός. Διαθέτει μία νωθρή σεξουαλικότητα και δεν συνδέεται ερωτικά ούτε με άντρες ούτε με γυναίκες. Ο προστατευόμενός του Σαμοϊλένκο είναι ένας κατατρεγμένος και φοβισμένος ομοφυλόφιλος. Εν τέλει το μυστήριο, που κρύβεται στο μυθιστόρημα, πιθανόν να είναι ερωτικού περιεχομένου».
Ο συνθέτης Πιοτρ Ραμπίνοβιτς δεν είναι αμιγώς η προσωπικότητα του Σοστακόβιτς. «Είναι ένα κράμα. Ο Σοστακόβιτς μέσα από την αυτοβιογραφία του. Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος, παρά τις δάφνες του Οσκαρ, πέταξε το αγαλματίδιο στα σκουπίδια. Εγώ ο ίδιος. Ο Ραμπίνοβιτς είναι ο πιο αυτοβιογραφικός ήρωας που έχω φτιάξει», τον περιγράφει ο συγγραφέας. «Ενσαρκώνει», συνεχίζει, «όλη τη ματαιοδοξία και την υστερία μου, ιδιαιτέρως τα κουσούρια μου. Είναι, πώς να το πω, το ακριβές μου αντίγραφο. Ακόμη και οι βασικοί χαρακτήρες του βιβλίου είναι άνθρωποι που υπάρχουν στη ζωή μου. Αλλά πάνω απ' όλα βρίσκεται η μουσική».
Γιατί η μουσική; Την απάντηση την έχει έτοιμη, γιατί, όπως παραδέχεται, την έχει σκεφτεί πολλές φορές. «Η μουσική είναι η ανώτερη τέχνη, γιατί πλησιάζει περισσότερο το θείο. Το αισθηματικό κομμάτι της μουσικής πάντα με γοήτευε, γιατί παραμένει πάντα ανεξιχνίαστο. Ποτέ και καμία επιστήμη δεν θα μας καταδείξει πώς επιδρά η μουσική στον ψυχισμό του ανθρώπου».
Εχουμε πιάσει το ευαίσθητο σημείο του. Ο Αύγουστος Κορτώ ζει με τη μουσική και για τη μουσική. Θέλει να μιλήσει κι άλλο γι' αυτήν: «Είναι η μόνη τέχνη που κουβαλάμε μαζί μας και μέσα μας, για παράδειγμα μέσα από το τραγούδι. Οι υπόλοιπες τέχνες είναι αδιαπραγμάτευτες και αναλλοίωτες. Ακόμη και το θέατρο, επειδή βασίζεται σε κείμενο, μας επιβάλλεται ακόμη και στην πιο αυθόρμητη παράσταση. Η μουσική ξαναγεννιέται και ξαναγράφεται, οπότε ξανακούς ένα κομμάτι. Ο Τόμας Μαν το έχει διατυπώσει καίρια: "Η παρθενικότητα της συγκίνησης"».
Ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας Τόμας Μαν (1875-1955) είναι ένας ακόμα πόλος τού «Δεκαέξι». Καθόλου τυχαία επιλογή του προσώπου εκ μέρους του Αύγουστου Κορτώ. «Ο Τόμας Μαν, πέρα από την τεράστια μουσική του καλλιέργεια, στο μυθιστόρημα "Δόκτωρ Φάουστους" αποδεικνύεται και προικισμένος μουσικολόγος. Ο λόγος του είναι διατυπωμένος με μουσικότητα, είναι σαν να ακούς τις καλύτερες στιγμές της υστερορομαντικής μουσικής. Για να καταλάβετε τι εννοώ, αρκεί να θυμηθείτε τον "Θάνατο στη Βενετία" του Βισκόντι, με το επιβλητικό και τρομερά λεπταίσθητο αντατζιέτο από την 5η Συμφωνία του Γκούσταβ Μάλερ».
Ενα πρόσωπο, το οποίο ρίχνει βαριά τη σκιά του στο μυθιστόρημα, έστω και απόν, είναι ο Ιωσήφ Στάλιν. «Περνάει λοξά ο Στάλιν, που ήταν ο πιο φιλόμουσος από όλους τους δικτάτορες του εικοστού αιώνα. Η τρέλα του Χίτλερ ήταν η ζωγραφική. Στην Κίνα του Μάο η μουσική κυνηγήθηκε σε βαθμό αφανισμού. Απαγορεύτηκαν τα δυτικά μουσικά ύφη, απαγορευόταν να παίζονται οι συμφωνίες του Μπετόβεν, τα πιάνα και τα βιολιά καταστρέφονταν! Ολοι οι δικτάτορες είχαν συνειδητοποιήσει τη δύναμη της μουσικής. Ο Αντρέι Ζντάνοφ καταδίωξε κυρίως μουσικούς, παρά συγγραφείς ή ζωγράφους», σχολιάζει ο Αύγουστος Κορτώ.
